Leren voor duurzame ontwikkeling in de praktijk

De noodzaak om te werken aan duurzame ontwikkeling is er; voor scholen zijn er al methodieken en uitwerkingen beschikbaar. Desondanks, wordt in de algemene onderwijspraktijk nog slechts mondjesmaat aandacht gegeven aan het actief handelen van leerlingen in duurzame ontwikkeling.

BRON: Technasium.nl

Binnen het technasiumonderwijs is Leren voor Duurzame Ontwikkeling een belangrijk speerpunt. Daarom zijn door Karen Laarveld (Stichting Technasium) en Stan Frijters (Aeres Hogeschool Wageningen) materialen ontwikkeld om technasia te ondersteunen bij het implementeren ervan. Dit leidt steeds vaker tot inspirerende praktijkvoorbeelden, zoals van het St. Michaël College. 

DUURZAAMHEID? ONDERZOEK ZELF MAAR WAT DAT IS!
Nick Vermeulen, docent Onderzoek & Ontwerpen (O&O), Natuur, Leven en Technology (NLT) en biologie op het St. Michaël College in Zaandam, gebruikte een paar jaar geleden de beschikbare vrije ruimte om leerlingen aan de slag te laten gaan met duurzaamheid en ze bewust te maken van het belang om duurzaam te denken en handelen. Met de vraag van leerlingen ‘wat duurzaamheid in de school is’, was het eerste actie-onderzoek geboren. ‘Onderzoek zelf maar wat dat is’, werd de opdracht.

Door dit onderzoek en de presentaties ervan, ontstond bij leerlingen het besef dat er veel te winnen was in verduurzaming van de school. De volgende uitdaging was om te onderzoeken hoe dit gerealiseerd kon worden. Aan de ideeën en voorstellen die dat opleverde is de afgelopen jaren in verschillende deelonderzoeken en projecten gewerkt. Aan het eind van ieder schooljaar dragen de leerlingen hun plan en opbrengsten over aan de volgende groep.

De maatregelen die door de leerlingen gerealiseerd zijn, zijn allemaal gebaseerd op hun eigen onderzoeken en ontwerpen. De benodigde investeringen, expertise en faciliteiten (tot de benodigde vergunningen aan toe) is telkens door henzelf verkregen bij bedrijven, natuur- en milieuorganisaties, overheden en kenniscentra.

INDRUKWEKKENDE RESULTATEN
En wat de leerlingen op deze manier gerealiseerd hebben, is indrukwekkend. Zo is met een drone met infraroodcamera in kaart gebracht waar extra isolatie van het schoolgebouw nodig was. Er zijn zonnepanelen en een windturbine aangeschaft. Een meetstation toont continu wat de besparingen zijn. Ook is er een helofytenfilter toegepast om het afvalwater van de school te zuiveren.

Sinds kort beschikt de school zelfs over een biogasinstallatie. Die draait op etensafval, dat door de leerlingen op en om de school wordt aangetroffen. De leerlingen hebben onderzocht hoe hergebruik, recycling, zuivering en vergassing werkt en wat het oplevert. Dit nadat ze tot hun schrik geconstateerd hadden dat er per leerling jaarlijks 12,5 kilo etensafval overblijft. Volgens hun berekeningen zal de installatie zo’n 9.000 kilo biogas per jaar opleveren dat gebruikt kan worden voor de verwarming van de school. De volgende stap is onderzoeken of het realiseerbaar is om gemaaid gras en snoei- en maaiafval uit de polder, en etensresten van de horeca in de buurt te gebruiken.

BÈTATECHNISCHE KENNIS ÉN BEWUSTWORDING
De leerlingen van het St. Michaël College hebben veel kennis en vaardigheden uit verschillende bètatechnische programma’s opgedaan tijdens deze projecten; ze hebben bijvoorbeeld geleerd over hoe organische resten omgezet worden in bruikbaar gas. Ook hebben ze met de steeds verdergaande verduurzaming van de school zelf een steentje bijgedragen aan duurzame ontwikkeling.

Echter, het belangrijkste – meest duurzame – effect is toch wel dat het bijdraagt aan bewustwording en gedragsverandering. Als leerlingen inzien dat duurzaam denken en handelen mogelijk is, en wat het nu en in de toekomst oplevert, dan zullen ze dit ook in hun omgeving, vervolgopleiding en latere leven gebruiken en uitdragen. En dat is precies het uitgangspunt van Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO).

DUURZAME ONTWIKKELING – UNESCO
Om te kunnen bijdragen aan een samenleving in transitie kent het Nederlandse (bèta-)onderwijs eindtermen voor het UNESCO-concept van duurzame ontwikkeling. Het gaat hierbij om: “Ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden, zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”. In alle bètatechnische ontwikkelingen en beroepen is duurzame ontwikkeling niet meer weg te denken. Het bèta- en techniekonderwijs kan dan ook een heel wezenlijke bijdrage leveren aan de bevordering van duurzaam denken èn handelen.

LEREN VOOR DUURZAME ONTWIKKELING
De noodzaak om te werken aan duurzame ontwikkeling is er; ook zijn er al methodieken en uitwerkingen beschikbaar. Desondanks, wordt in de algemene onderwijspraktijk nog slechts mondjesmaat aandacht gegeven aan het actief handelen van leerlingen in duurzame ontwikkeling. Dit gegeven was aanleiding voor een praktijkgericht ontwerponderzoek, waarin het UNESCO gedachtegoed is vertaald naar didactische uitgangspunten, ontwerpcriteria en leeractiviteiten (door docenten en onderzoekers van de WUR, Universiteit voor Humanistiek en de Aeres Hogeschool Wageningen). Karen Laarveld, Stichting Technasium, en Stan Frijters van Aeres Hogeschool Wageningen hebben dit vervolgens vertaald naar en ingepast in de technasiumformule.

LvDO is geen schoolvak of een discipline. Het is het vormende, opvoedende in onderwijs waarbij vanuit kennis en betrokkenheid, vraagstukken worden aangepakt. Ook binnen de bètavakken. Dit vraagt om een integrale benadering waarmee leerlingen, liefst bij verschillende vakken en activiteiten, kennis, vaardigheden, houdingen en waarden in relatie tot duurzame ontwikkeling kunnen verwerven en (door)ontwikkelen.

Leren voor Duurzame Ontwikkeling is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:

• leerlinggerichtheid (qua niveau en belevingswereld)
• waardengeoriënteerd en kritisch denken
• participatie en samenwerkend leren
• actie en handelingsgericht
• complexiteit en samenhang
• onderzoekende houding

Er is voor technasia een informatiefilm, handreiking en een checklist ontwikkeld die handvatten en input bieden bij het integreren en realiseren van de uitgangspunten en ontwerpcriteria van LvDO. Deze vind je op www.technasium.nl/lvdo. In de technasiumscholingsweken wordt een introductietraining Leren voor Duurzame Ontwikkeling aangeboden voor O&O-docenten. Bovendien gaat in januari 2019 een docentenontwikkelteam van start dat onder begeleiding van Karen Laarveld en Stan Frijters een O&O-project gaat ontwikkelen dat aansluit bij de uitgangspunten en ontwerpcriteria van LvDO.