Als het optimisme ontbreekt is onderwijs een heilloze zaak. Dus gaan we met alle derde klas leerlingen naar de voormalige Amsterdamse Jodenbuurt om te vertellen over het verleden. In een wereld en een land waarin haat steeds meer de toon lijkt te zetten willen we laten zien wat de gevolgen zijn wanneer haat wordt omgezet in daden.
Op een vrijdag waarop de lente een dag lang haar belangstelling toont, vertellen docenten geschiedenis en levensbeschouwing gepassioneerd het verhaal over de gebeurtenissen op het Jonas Daniël Meijerplein. De open ruimte heeft er het beeld De Dokwerker aan te danken. We staan stil bij de struikelstenen voor de huizen waarvan de bewoners in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd. Vrijwel niemand keerde terug naar Mokum, het Jiddische woord voor stad.
Leerlingen zoeken bij het Holocaust Namenmonument naar de drie personen die ze tijdens de voorbereidende lessen geschiedenis hebben opgezocht. Honderdtweeduizend bakstenen met namen van joodse opa’s en oma’s, kinderen, baby’s, moeders en vrijgezellen die nooit meer thuiskwamen om naar de synagoge te gaan, een 17e eeuws bouwwerk dat wonderlijk genoeg wel het heden heeft gehaald.
Het zijn huiveringwekkende verhalen bijvoorbeeld over Koentje Gezang. Hij was een vondeling die in de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg werd opgevangen. Die Schouwburg was de overvolle plek waar mensen werden verzameld voor deportatie. Een schattig jongetje, zo schattig dat SS Hauptsturmführer Ferdinand aus der Fünten, verantwoordelijk voor het afvoeren van de joodse bevolking, hem regelmatig kwam bezoeken. De sympathie van de nazi werd het doodsvonnis voor Koentje. Het mannetje kon niet door een dappere student naar een onderduikadres worden gesmokkeld. Hij volgde dezelfde weg als alle anderen, Eerst naar kamp Westerbork in Drenthe en vandaar naar de gaskamers in dit geval van Sobibor.
In die voormalige crèche is nu het Nationaal Holocaustmuseum gevestigd, schuin tegenover de gerenoveerde Hollandse Schouwburg. Het trieste aan deze dag zijn niet alleen de verhalen. We bezoeken de joodse instellingen via een deursluis, bewaakt door camera's en beveiligers en met grote rotsblokken voor de deur om aanslagen te voorkomen.
Groepen leerlingen luisteren en stellen vragen. Waarom zitten er barsten in de glasplaten van het Auschwitzmonument? Waar staan al die gevallen blaadjes voor bij de boom in de binnenruimte van de Schouwburg? ‘Misschien staan de resterende blaadjes voor de mensen die zijn teruggekomen en die op de grond liggen voor alle omgekomen mensen’, oppert de docent. De leerling kijkt bedenkelijk en komt er later op terug: ‘Dat is eigenlijk een rare vergelijking. Want de herfst is een natuurlijk proces dat niet tegen te gaan is. Dan zou je kunnen stellen dat, dat ook gold voor de Jodenvervolging. Maar dat is niet zo.’
Bij mijn groep luistert een toerist even mee. Als de leerlingen even later in de Portugese Synagoge zitten en toehoren passeert hij opnieuw. In het voorbijgaan tikt hij me op de schouder en zegt: ‘Thank you!’ Het is een bijzonder moment, dat voelen de leerlingen ook. Als je de geschiedenis niet vertelt valt er niets te leren. We zijn optimistisch dat dit deze dag is gebeurd.
Foto’s: Amber Dekker
Tekst: Arjen van Ginkel
Docenten Geschiedenis
